Help! Mijn merrie krijgt haar veulen!

Het veulenseizoen is begonnen. Om de geboorte van uw nieuw veulen te bevorderen, heb ik hieronder kort het geboorteproces en enkele “nood”situaties in kaart gebracht.

Normaal verloop

1. Eerste weeën

De aanvang van deze fase start individueel erg verschillend in tijd. De normale drachtduur van een merrie kan immers variëren tussen 320 en 365 dagen!! Vergeet niet om merries die “dichtgezet” of “opgenaaid” zijn vooraf (best een 10-tal dagen) terug open te laten knippen.

Indicaties dat het tijdstip van de eerste weeën nadert, zijn goed genoeg gekend: de ijskegels (=het harsachtig stolsel aan de tepeltop), de uier die vol schiet, melk laten lopen, “afbreken” van de merrie, enz. Deze tekenen manifesteren zich volgens een individueel en erg verschillend patroon. De meeste merries hebben ieder jaar terug een tamelijk identiek patroon. De eerste weeën zelf beginnen meestal met algemene rusteloosheid, krabben met de voorbenen, naar de flanken kijken, heen en weer lopen, zweten op de borst en achter de elleboogstreek, verhoogde huidtemperatuur en onrustige uitdrukking. Slechts één goede raad: LAAT DE MERRIE MET RUST!!!!!!!!!!!Hou haar van een afstand in de gaten, en bewaar zelf alle kalmte, straal rust uit en dwing dit ook af van ommestaanders.

2. Geboorteweeën.

De merrie gaat zijdelings liggen, perst enkele keren, komt terug in borstligging, staat recht, loopt een paar rondjes, gaat eventueel in “pishouding” staan en legt zich opnieuw neer. Dit herhaalt zich eventueel meerdere keren als aanvangsfase van de uitdrijving. Dit gedrag is zeker bij merries die hun eerste veulens krijgen, een volstrekt normaal gedrag. Het veulen moet immers vanuit rugligging eerst vooraan strekken en instijgen in het geboortekanaal, waarna de achterhand zich daaropvolgend rechtop draait.

Het voortdurend opstaan en neerliggen van de merrie zou het veulen hierbij helpen. Het is door deze “instijgingsfase” dat men bij eventuele controle van trager verlopende geboortes het veulen vaak nog in zijligging of zelfs nog ondersteboven aantreft, en 15 minuten later, wanneer men de merrie nog wat met rust laat, het veulen “zichzelf reeds gekeerd” heeft.

3. Geboorte: 20 à 30 minuten (90%).

De inzet van de geboorte chronologisch controleren is een goede steun. Als uiteindelijk het vruchtwater breekt (geelbruine urineachtige vloeistof) neemt men de tijd op. Binnen ongeveer 5 minuten komt de witte vruchtblaas tevoorschijn in de vulva, vaak ziet men er één hoefje insteken. Observeer de merrie van buitenuit de stal, verstoor haar niet wanneer ze neerligt. Als de vruchtblaas 10 minuten laternog niet gebroken is, scheur ze dan open met de vingers. De normale positie van het veulen:de 2 hoefjes steken naar buiten, met de zooltjes naar onder, het ene iets verder dan het andere. De benen komen verder naar buiten en de neus ligt ongeveer op de voorknie. Eens de schouders naar buiten gewerkt zijn, rust de merrie vaak!! Gun haar deze rust, trekkracht is niet nodig en het veulen loopt op dit moment geen risico, het kan op dit ogenblik al vrij ademen, maak wel eventueel de neusgaten van het veulen vrij. Bij de volgende perswee(en) wordt het veulen geboren.

LAAT ALLES MET RUST!!Het veulen ligt vaak nog met de achterbenen in de vulva. De navelstreng is nog niet afgesprongen en klopt nog een beetje (2 à 3 minuten), zo kan het veulen nog tot een halve liter bloed meer naar binnen krijgen. Dit is alleen maar gunstig voor de levenskracht van het veulen. Wanneer de merrie recht springt, schiet de navelstreng af op de door de natuur voorbeschikte plaats: de normale navel bij een veulen is een rafelige roze stomp van 2 à 3 cm lengte, die overgaat in wat we een “huidnavel” noemen. De navel zelf afsnijden is dus uit den boze!

Een snel veulen staat vaak recht na 20 minuten, maar we zien het in elk geval graag recht binnen 1 à 2 uur.

4. Naweeën en uitdrijving van de nageboorte.

Meestal komt de nageboorte tamelijk vlot af (binnen de 2 uur). Ook hier weer komt eerder een sterke variatie voor: sommige merries zijn na 4 à 5 uur van retentie (d.i. opblijven van de nageboorte) al wat onder de voet, maar de meeste verdragen dit veel langer goed, en sommigen zijn pas de dag nadien “plots” doodziek.

Gebeurt het afdrijven niet te vlot, dan kan beweging en frequent zuigen door het veulen de contractie van de baarmoeder en het afkomen van de nageboorte bespoedigen. Het beste is nog steeds om de nageboorte op natuurlijke wijze af te laten komen. Het spreekt vanzelf dat ook hier een tijdslimiet moet ingebouwd worden: als de nageboorte na een 8-tal uren nog niet afgekomen is, wordt het ingrijpen noodzakelijk en zal de nageboorte manueel moeten verwijderd worden. Verwittig hiervoor tijdig uw dierenarts, wacht niet het laatste moment af.

Temperatuur de merrie gedurende een 4-tal dagen zowel na natuurlijk afkomen als na manuele verwijdering. Deze mag niet boven 38°3 stijgen. Is dit wel het geval, dan heeft uw merrie hulp nodig. Wacht hiervoor niet te lang! Complicaties hebben immers, vanwege de enorme fysieke inspanning van het moederdier tijdens de partus, vaak nefaste gevolgen.

Wanneer is er hulp nodig?

1. Geboorte-inductie

Een zeldzame keer kan het noodzakelijk zijn om de geboorte in gang te zetten. Hieronder staan de belangrijkste indicaties op een rijtje vernoemd. Heeft U twijfels over de gezondheid van de merrie of het veulen, praat hierover dan tijdig met uw dierenarts. Een inductie klinkt voor sommigen misschien verleidelijk, maar is niet altijd zonder gevaar.

2. Geboorte

Vooraleer tot ingrijpen over te gaan, nog even iets over trekkracht. In de meeste gevallen zal het volstaan om gelijktijdig met het persen van de moeder te trekken met de handen.Wanneer sterkere kracht nodig is, gebruik dan touwtjes, liefst boven en onder de kogel gelust. Gebruik eventueel houten stokjes om te trekken.

Laat U even goed bij een normale situatie en positie niet verleiden om snel aan het veulen te trekken!!! Wacht gerust 10 minuten nadat de hoefjes tevoorschijn komen. KIJK OP UW UURWERK: 10 minuten duren lang in dit geval! Jonge merries doen er meestal langer over.

De frequentste complicatie van zo’n vroegtijdig en/of te bruusk trekken is een gescheurde baarmoederhals door onvoldoende verweking op het moment van de trekkracht, met blijvende onvruchtbaarheid van de merrie tot gevolg.

Als binnen de normale tijdslimiet het gewone proces zich niet verder afwikkelt, moet er gecontroleerd worden, b.v. als er na een aantal geboorteweeën niets te zien is, of bij een abnormale positie van het veulen. Waarschuw tijdig uw dierenarts bij twijfel. Eén van de situaties waarbij men zelf onmiddellijk moet ingrijpen, is die waarbij niet de witte vruchtblaas, maar wel een grote rode ballon te voorschijn komt (“de rode vlag”): als de vruchtvliezen niet breken, maar deze de loslatende nageboorte voor zich uitduwen, komt die als een rode blaas tevoorschijn. In deze situatie kan zich al snel een zuurstoftekort ontwikkelen: de blaas zo snel mogelijk openen en het veulen zo snel mogelijk naar buiten begeleiden (tot voorbij de schouders, zodat ademhalen mogelijk is) is dan het devies.

Als het veulen net geboren is en de eerste tekenen zijn bemoedigend, is het volgende aandachtspunt de navelverzorging. Pruts niet aan de navel!!!!Snij hem vooral niet door, en knoop hem niet af!!! Als het nodig is om het veulen van de merrie te verwijderen (b.v. bij sterke naweeën), handel dan als volgt: laat iemand de navelstreng ter hoogte van de buik van het veulen stevig omklemmen met de hand, aangeduwd op de buik van het veulen. Een tweede persoon neemt het veulen vast bij de voorbeentjes en trekt het veulen in de richting van het hoofd van de merrie. De navel schiet altijd af op de goede plaats: men voelt hem in de handpalm afspringen.

Ontsmet de navel en doe dit drie dagen lang.

Algemene richtlijnen wachtend op de dierenarts

Bij een trekpaard is hulp vaak nodig. Uw dierenarts verwittigen als het veulenen start zonder dat er iets misloopt, is voor fokkers met weinig ervaring geen overbodige luxe. Veulenen is immers een explosief gebeuren en je mag je als dierenarts de benen onder het lijf uitlopen, je arriveert meestal bij de merrie als het veulen zijn hoofd al opheft. We troosten ons dan met de gedachte dat wanneer het niet zo normaal verloopt, wij dan toch nog op tijd zijn wanneer er zich een serieuze complicatie voordoet.

Laat uw merrie niet verder beulen bij een duidelijke positiefout van het veulen, b.v. hoofd en 1 been, 2 benen zonder hoofd, 2 achterbeentjes (voetzooltjes die naar boven wijzen), persbewegingen van de merrie, maar niets van het veulen zichtbaar,… HOU STEEDS DE MERRIE RECHTSTAAND EN WANDEL ERMEE ROND in de box of de paddock in afwachting van de komst van de veearts. De persreflex wordt hierdoor immers in intensiteit verminderd en vertraagt de negatieve invloed op het veulen.

Neem uw GSM bij de hand: in geval van twijfel kan U telefonisch verslag uitbrengen van de situatie ter plaatse en gegidst worden door de naderende dierenarts.

Evaluatie van de jonggeborene

De eerste ademhalingsbewegingen van het veulen moeten een gezonde longfunctie garanderen. Binnen enkele uren moet het veulen rechtstaan en zuigen. Een vlot veulen reageert snel, attent en alert bij aanraking van oren en hals, heeft al snel een zuigreflex en schudt actief het hoofd. Kort daarna begint het veulen al aan zijn eerste oprichtingspogingen. Te lang neerliggen, een te onregelmatige ademhaling, slechts lichte afweerreacties pas meerdere uren na de geboorte, afkoelen, onvoldoende zuigreflex (slechts sabbelen op de vingers), koude ledematen, kreunen… duiden op een kleiner of groter onvermogen om te overleven. Een veulen wordt geboren met energiereserves voor 1 uur. Vanaf dan spreekt het zijn lichaamsweefsels aan voor zijn energiebevoorrading. Het is dus van groot belang dat uw veulen zo snel mogelijk zuigt; dit niet alleen om nieuwe energiereserves op te doen, maar ook om voldoende antistoffen te bekomen, die enkel in het prille begin kunnen opgenomen worden. (Na 12h sluit de darmbarrière voor de antistoffen en is ook de opname van antistoffen in het bloed afgelopen!)

Alvast veel succes!!!

Dierenarts DE CUPERE Cécile

Met heel veel dank aan Dr. Raf Deconinck (Sint- Gillis- Waas), die van mij in mijn jonge jaren de paardengynaecoloog gemaakt heeft die ik nu ben.